Kalaallit Nunaanni avatangiisit pisuussutillu uumaatsut , livre ebook
134
pages
Kalaallisut
Ebooks
2019
Obtenez un accès à la bibliothèque pour le consulter en ligne En savoir plus
Découvre YouScribe en t'inscrivant gratuitement
Découvre YouScribe en t'inscrivant gratuitement
134
pages
Kalaallisut
Ebooks
2019
Obtenez un accès à la bibliothèque pour le consulter en ligne En savoir plus
Publié par
Date de parution
27 septembre 2019
Nombre de lectures
5
EAN13
9788772190556
Langue
Kalaallisut
Poids de l'ouvrage
63 Mo
Grønland er rigt på naturlige ressourcer. Land og hav er levested for unikke dyre- og plantearter, og i undergrunden findes mange råstoffer.
På sigt kan råstofferne give det grønlandske samfund væsentlige indtægter. Men efterforskning og udvinding af råstoffer påvirker natur og miljø og kan skade landets nuværende erhverv. Grønland er stærkt afhængig af dets levende ressourcer i form af fiskeri og fangst, ligesom turisme vokser som indtægtskilde, og det er derfor vigtigt for de grønlandske myndigheder at sikre en uforstyrret natur og et rent miljø.
Kalaallit Nunaanni avatangiisit pisuussutillu uumaatsut (Miljø og råstoffer i Grønland) giver et indblik i de miljøproblemer, som råstofaktiviteter i Grønland kan give anledning til. Den viser samtidig, hvor vigtigt det er for myndigheder og rådgivere at have et indgående kendskab til Grønlands miljø og natur for at kunne miljøregulere optimalt. Og den viser, hvordan krav til selskaberne om at arbejde efter de højeste tekniske standarder og internationale konventioner sikrer, at påvirkningen af miljøet bliver så lille som muligt.
Voir
På sigt kan råstofferne give det grønlandske samfund væsentlige indtægter. Men efterforskning og udvinding af råstoffer påvirker natur og miljø og kan skade landets nuværende erhverv. Grønland er stærkt afhængig af dets levende ressourcer i form af fiskeri og fangst, ligesom turisme vokser som indtægtskilde, og det er derfor vigtigt for de grønlandske myndigheder at sikre en uforstyrret natur og et rent miljø.
Kalaallit Nunaanni avatangiisit pisuussutillu uumaatsut (Miljø og råstoffer i Grønland) giver et indblik i de miljøproblemer, som råstofaktiviteter i Grønland kan give anledning til. Den viser samtidig, hvor vigtigt det er for myndigheder og rådgivere at have et indgående kendskab til Grønlands miljø og natur for at kunne miljøregulere optimalt. Og den viser, hvordan krav til selskaberne om at arbejde efter de højeste tekniske standarder og internationale konventioner sikrer, at påvirkningen af miljøet bliver så lille som muligt.
Publié par
Date de parution
27 septembre 2019
Nombre de lectures
5
EAN13
9788772190556
Langue
Kalaallisut
Poids de l'ouvrage
63 Mo
Kalaallit Nunaanni avatangiisit pisuussutillu uumaatsut David Boertmann (aaqq.)
Miljøbiblioteket
5
David Boertmann (aaqq.) Kalaallit Nunaanni avatangiisit pisuussutillu uumaatsut
Miljøbiblioteket 5
Aarhus Universitetsforlag
1 2 3 4 5
Imai
Siulequt
Kalaallit Nunaanni pisuussutit uumaatsut 7
Aatsitassat 9 | Uulia gassilu 10 |Kalaallit Nunaanni pisuussutinik uumaatsunik iluaquteqarniarluni
maannamut ingerlataasut10 | Sooq taama ajornakusoortigiva? 13 |
Pisuussutinik umaatsunik iluaquteqarniarluni suliat 17
Aatsitassarsiornerit 18 | Uuliasiorneq 20 | Saliineq 23 |
Avatangiisinut sunniutit 25
Qallikkut sunniutit 27 | Uumasut akornusersorneqarnerat 32 | Aniatitsinerit – mingutsitsineq 38 |
Ajutoornerit avatangiisinut sunniutini ajornerpaajusarput 57
Uuliamik maqisoorneq58 | Aatsitassarsiorfinni ajutoornerit 64 |Kalaallit Nunaanni uuliaqarneranik misissueqqissaarnerni aatsitasarsiornernilu
maannamut ajornartorsiutaasimasut 64|
Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiutit pioreersut kiisalu pisuussutinik uumaatsunik iluaquteqarniarneq 75
6 7 8 9
Inatsisit 79
Avatangiisinut sunniutissanik nassuiaat83 |
Ilisimatusarnermik tunngaveqarluni siunnersuisarneq 91
Siunnersuineq 92 |Suut pinngitsuugassaanngillat?94 | Ilisimatusarneq 101 |
Siunissami suliassat 109
Ilisimasanik katersineq 110 | Avatangiisit malinnaavigineqarnerat 110 |Uumassusillit sunniuteq aqatigiigfiinik aallaaveqarluni aqutsineq111 | Upalungaarsimaneq 112|Nunat tamalaat suleqatigiinnerat114 |
Inerniliussat 117
Oqaatsit nassuiaataat naalisaartillu 120 | Najoqqutat 124 | Allattut 125 | Assilissat allassimaffiat
126 | Oqaatsinik nalunaarsuiffik 128 |
Siulequt
Atuakkamî uanî aatsîtassanîk uulîamîllu ujaasînermut qalluînermullu atatîllugu Kalaallît Nunaannî oqartussanut danskît kalaallîllu îlîsîmatusarIîsa avatangîîsînut tunngatîllugu sîunnersuîsarnerat oqaluttuarîneqarpoq. Oqaluttuarîneqarput îlîsîmatusarneq sîunnersuînerup îlarujussuanut toqqammavîusartoq, aammalu avatangîîsîtîgut ajornartorsîutît pîsuussutînîk uumaatsunîk ujaasînerup qalluînerullu nassatarîsînnaasaat sîornatîgullu nassatarîsarsîmasaî. Kalaallît Nunaannî aatsîtassat uulîalu assorsuaq soqutîgîneqarput. Naalakkersuîsut aatsîtassanut perîusîssîamînnî kîngullermî (2014-2019) allapput pîgîssaarneq atugarîssaarnerlu îlaatîgut qularnaarneqarsînnaasut ‘aatsîtassarsîornermî uulîasîornermîlu îsertîtaqarIssanîk sulîissanîllu nutaanîk pîlersîtsînîkkut’. Aamma sîunîssamî pîsuussutînît uumaatsunît îsertîtat polîtîkkîkkut nammînersulernermut toqqammavîulersînnaasutut eqqarsaatîgîneqarpoq. Aamma perîusîssîakkut erseqqîssarneqarpoq ‘uumaatsunîk îluaquteqarneq pîujuaannartîtsînermîk tunngaveqassasasoq taamaammallu avatangîîsîtsînnut pînngortîtatsînnullu mînnerunngîtsumîllu tamatsînnut Kalaallît Nunaannî najugaqartunut sapînngîsamîk annerpaamîk ataqqînnîtsuussasoq’. Allatut oqaatîgalugu, îlîsîmaarîneqarpoq aatsîtassanîk uulîamîllu ujaasîsoqarlunî qalluîsoqassappat avatangîîsît sunnerneqarnîssaat avaqqunneqarsînnaanngîtsoq, aammalu sunnîutît tamakku akuersaarneqarsînnaasumîk kîlleqartînneqartarîaqassasut. Tamatumunnga pîssutîssarpassuaqarpoq (takuuk kapîtalî 6). Pîsuussutît uumaatsut aammalu ujaasînerît qalluînerîllu Kalaallît Nunaannî înuîaqatîgîînnut avatangîîsînullu sunnîutaasa soqutîgîneqarnerujussuat kalaallît, danskît, îlaannîlu nunat allat, tusagassîorIînî oqallînnerujussuakkut ersertaannarpoq. Soqutîgînnînnerlumî tunngavîssaqanngîtsuunngîlaq. Kalaallît Nunaata sannaa assîgîînngîssîtaaqaaq, aatsîtassaqarpoq înuîaqatîgîît atanîssaannut înerîartornîssaannullu pîsarîaqartunîk, aammalu nunat tamalaat aatsîtassarsîorIînut soqutîgînaateqartunîk aatsîtassaqarpoq. 2013-îp kîngorna aatsîtassarsîorneq uulîasîornerlu unîkaallassîmapput (sanaartornermî atugassanîk sîoqqanîk ujaqqanîllu qalluîneq eqqaassanngîkkaanî), 2017-îmîlî aatsîtassarsîorImmîk mîkîsunnguamîk aallarnîîsoqarpoq, sulîlu alla ataaseq ammarneqaqqajaalerpoq. Kalaallît Nunaannî mîngutsîtsînerît tassatuaapput îlloqarInnî nunaqarInnîlu sîlaannarmut îmermullu mîngunnartunîk anîatîtsînerît, eqqaavîppassuarnîîllu seerîsut najukkamîînnaq sunnîuttarput. Kalaallît Nunaannî pînngortîtap avatangîîsîllu annerusumîk sunnîgaanerat arlalînnîk aallaaveqarpoq, tassa annermîk aalîsarnermît pînîarnermîllu pîsarpoq, mîngutsîtsînermît nunarsuup avannarpasînnerusuanî sulîissuaqarIît îmaatîgut sîlaannakkullu mîngutsîtsînerannît pîsarlunî kîîsalu nunarsuarmî sîlaannaap allanngorneranît pîsarlunî. Taakkununnga sanîllîullugu maannamut pîsuussutînîk uumaatsunîk atuînerup sunnîutaî kîlleqarsîmapput; aatsîtassarsîorIîllî qassîît avatangîîsît eqqumaigîneqarpallaanngîkkallarnerata nalaanneersut annertuumîk mîngutsîtsîsîmapput. Kîsîannî ujaasînerît qalluînerîllu amerlanerulerpata sunnîutît anneruleratarsînnaanngussapput. Avatangîîsît sunnerneqarnîssaat oqartussanîît annîkînnerpaatînnîarneqassappat îlîsîmatuussutsîkkut îlîsîmasaqarluarlunî sîunnersuîsarnerît tunngavîgalugît avatangîîsînut tunngasutîgut malîttarîsassaqartîtsîneq atorneqartarîaqassaaq.
Atuagaq pillugu
Atuagaq allagaavoq Avatangîîsînîk Nukîssîutînîllu Aarhus Unîversîtîtîmî MîsîssuîsoqarIup sulîsuînît kîîsalu Pînngortîtalerîiup sulîsuînît. Taakku îlaat qassîît aatsîtassarsîornermî oqartussanut ukîut 40-ît sînnerlugît sîunnersuîsutut sulîsarsîmapput.
Pîsuussutît uumaatsut marluînngorlugît avîtaapput: • uulîa gassîlu • aatsîtassat
Ujaasînermî qalluînermîlu perîaatsît atortorîssaarutîllu assîgîînngînnerujussuat taama pîsuussutît uumaatsut îmmîkkoortînneqarsîmanerannut pîssutaavoq. Tamanna pîllugu aamma taaguutît oqartussanîîllu malîttarîsassîarîneqartut assîgîînngîllat. Pîsuussutînîk uumaatsunîk atuînerup sulîissuaqarnerullu sunnîutaat avatangîîsînut pînngortîtamullu sunnîutînut avînneqartarput. Sîulleq sîlaannarmut, îmermut nunamullu akuutîssanîk anîatîtsînermut (mîngutsîtsînermut) tunngavoq, kîngullerlu uumasut, naasut nunallu sunnîgaanerannut tunngavoq. Taamaattorlî avatangîîsît sunnîgaanerat eqqaaneqaraangat pînngortîtap avatangîîsîllu sunnîgaanerat eqqarsaatîgîneqartarpoq. Atuakkamî uulîamîk gassîmîllu ujaasînerît uulîasîornertut taaneqartassapput. Kalaallît Nunaannî gassî ujaasînermî soqutîgîneqangaarneq ajorpoq gassîmîk tunînîaavîusînnaasut ungasîppallaarnerat pîssutîgalugu. GasseqarIssuît pîinnî allanî atorluarneqartarput gassî sullorsuartîgut atuîsunut îngerlanneqarsînnaasarmat (soorlu Nordsømî, Norgep avannaanî aammalu Ruslandîmî), Kalaallîllî Nunaannî tamanna ajornarpoq. Aatsîtassarsîornerît uulîasîornerîllu qallîkkut, avatangîîsîtîgut, nîpîlîornîkkut allatîgullu avatangîîsînut sunnîuttarput. Sunnîutît tamakku înnarlîîsarput. Uumassusîllît toqunartoqalernerat toqunerallu înnarlîgaanermut assersuutîssaavoq. Arferît nerînîarImmînnît nujoqqatsîtaasarnerat aamma înnarlîîneruvoq. Aamma înnarlîînerît malunnanngînnerusînnaapput (îngerlaannaq toqussutaanngîtsut*), assersuuutîgalugu tîmaannî kvîksølv annerulersoq toqussutaaneq ajoraluarlunî uumanîarnerannut sunnîuttarpoq, soorlu kînguaassîorsînnaassusîannut.
Naalîsaatît oqaatsîllu *-îmîk nalunaaqqutsîkkat atuakkap naaneranî nassuîaatînî nassaassaapput.
Qutsavîgaarput Karsten Secher (GEUS) ujarassîornermut tunngasunut oqaaseqaateqarnera pîllugu aammalu Per Kalvîg (GEUS) kîîsalu Hanne Bach (DCE) atuakkamut tamarmut pîngaarutîlînnîk îsumatuunîllu oqaaseqaateqarnerat pîllugu.
Qimusseriarsuarmi Red Headimiit isikkivik.Assiliisoq: David Boertmann.
7 Kalaallit Nunaanni 1 pisuussutit umaatsut
Kapîtalîmî matumanî nunap sannaa aatsîtassanîk uulîamîllu ujaasînermî aallaavîusoq naatsumîk oqaluttuarîneqarpoq. Tassanî oqaluttuarîneqarpoq aatsîtassat uulîallu qanoq ujarneqartartut qallorneqartartullu, aamma ujaasînerît qalluînerîllu sooq ajornakusoortarnerat nassuîarneqarpoq.
Ivittuuni orsugiassiorfik piiaanerup kingorna. Piiaaffik sissap killinganiippoq imermillu ulikkaarluni. Assiliisoq: ilisimaneqanngilaq.
Aatsitassaq– orsugiak. Assiliisoq: David Boertmann.
Uulia qaarsumi. Nuussuarmi basaltip suluaraani uulia. Assiliisoq: David Boertmann.
ïmaî Paasissutissat makku piginneqqaartussaanikkut illersugaapput ingerlateqqassanatillu
8
Kalaallit Nunaanni avatangiisit pisuussutillu uumaatsut
ïnuusugut pîsuussutît pînngortîtamît pîssarsîaralugît înuttut înuîaqatîgîîttullu atajumalluta atorluartarpavut. Pîsuussutît tamakku înuussutîssaapput, atortussîassaallutîk, îkummatîssaallutîk îl.îl.. Tamakku tassaasînnaapput aatsîtassat, soorlu savîmînîssaq, sîoqqat pînnersaasîassallu, îkummatîssîassat, soorlu uulîa, gassî aamarsuîllu, aammalu uumassusîllît soorlu karrît, qîsuît, aalîsakkat, nersutît îl.îl. Matumanîlî aatsîtassat uulîalu kîsîmîk eqqartorneqassapput. Kalaallît Nunaata annersaa sermersuarmît qallerneqarsîmavoq. Sermîp îmmallu akornat taanîkîtsumîk nunaqarpoq, tassanî îpput qaqqat, narsartat, îlloqarIît nunaqarIîllu (assîlîartalîussaq. 1.1). Sermîtaqanngîtsoq qaqutîgut 200 kîlometerînît atîtunerusarpoq, sermîtaqanngîtsorlî 410.000 km2 tîkîllugît angîssuseqarpoq, tassa Danmarkîp nunataata qulerîaatîngajaanîk angîssuseqarlunî. Nuna assîgîînngeqîsunîk sannaqarpoq aatsîtassarpassuaqarlunî, sulîlu amerlanerît pîinnî mîsîssuîigîlluarneqanngîtsunî îssasut naatsorsuutîgîsarîaqarpoq. Kalaallît Nunaata annersaa qaarsuuvoq pîsoqarsuaq (Prækambrîum*). Qaarsoq tamatîgut tamaanî înnermîk anîtsînerup ujaraanîk nunngarutîtaqanngîkkunî qallersîmasarpoq, îlarujussualu kînnganîkunîk ujaranngortunîk* qallersîmasarlunî. QafakarIît* soqutîgînaateqarluartarput tassa ujaqqat aassîmasut qaarsup quppaasîgut qangattaasîgullu qafakarsîmasut. Taakku soqutîgînartunîk qaqutîgoortunîllu annertuumîk aatsîtassartaqarsînnaapput. Kalaallît Nunaannî Ujarassîuutut MîsîssuîsoqarIup (GGU) taartaatalu Danmarkîmî Kalaallîllu Nunaannî Ujarassîuutut MîsîssuîsoqarIup (GEUS), tamatumalu sîornagut ujarassîuut îlîsîmaneqartut soorlu Lauge Kochîtutut îttut peqqîssaarlutîk nunap sannaanîk mîsîssuîlluartarsîmanerat pîssutîgalugu Kalaallît Nunaannî nunap sananeqaataa mîsîssorluagaavoq. Sulîat tamakku îlaatîgut Kalaallît Nunaata tamarmî sananeqaataata, nunap pîssusîata akuîsalu assîlîorneqarneranîk kînguneqarsîmapput, taakkulu nunamî aatsîtassaqarneranîk mîsîssuîsarnernî toqqammavîgîneqartarput(http://www.geus. dk/program-areas/raw-materîals-greenl-map/greenland/ gr-map/kost_1-uk.htm) (Assîlîartalîussaq 1.2).
Qaanaaq
Melville Bugt
Baffin Bugt
Upernavik
Maarmorilik
Uummannaq Nuussuaq
Qullissat Ilulissat Disko Bugt Aasiaat Qasigiannguit Kangaatsiaq
Sisimiut
Naajat
Maniitsoq Isua Seqi Nuuk
Aappaluttoq
Paamiut
Ivittuut Narsaq Qaqortoq Nalunaq Nanortalik 50° W
40° W
Citronen Fjord
Tasiilaq
0
Miner Byer Olieboringer
200
km
Assiliartaliussaq 1.1.Kalaallit Nunaata assinga, nunat aqqi taaneqarput. Aatsitassarsiorfiit pingaarnerit aammalu uuliaqarneranik misissueqqissaarluni qilleriviusimasut takutinneqarput.
ïmaî Paasissutissat makku piginneqqaartussaanikkut illersugaapput ingerlateqqassanatillu
Mestersvig
Jameson Land Ittoqqortoormiit
400
30° W
80° N
70° N
60° N
Jern, Guld, Kobber
Jern
Upernavik
Qeqertarsuaq Aasiaat
Sisimiut
Maniitsoq
Nuuk
Paamiut
Kvanefjeld & Kringlerne REE, U, Zn, Nb, Ta, Zr
Zink, Bly, Kobber
I N D L A N D S I S E N
Nikkel, Zink, Bly, Platin Gruppe Elementer
Uummannaq
Ilulissat Qasigiannguit
Kangerlussuaq
Nikkel, Platin Gruppe Elementer Isua FE
Narsarsuaq
Narsaq Qaqortoq
Nanortalik
Nalunaq Au
Citronen Fjord Zn, Pb
Kobber, Zink
Malmbjerg Mo Molybdæn
Iloqqortoormiut
Nikkel, Platin Gruppe Elementer
Skærgaard Au, Pd, Ti, V
Nikkel, Platin Gruppe Elementer Tasiilaq
Motzfeldt Sø Ta, Nb
By Lufthavn Gruslandingsbane Producerende mine
500 km
Guld, Sjældne Jordarters Metaller, Uran, Zirconium, Niobium, Tantal
Assiliartaliussaq 1.2.Kalaallit Nunaata sananeqaataata assinga. Tassani takutinneqarput aatsitassaqarfiit pingaarnerit. Najoqqutaq: 2014imi GEUSmit suliarineqartoq nalunaarusiamut 'Kalaallit Nunaannut iluaqutissatut' atugassatut.
Kalaallit Nunaanni pisuussutit uumaatsut
Nunalî kîsîmî pîsuussutînîk uumaatsunîk mîsîssuîIgîneqarneq ajorpoq; tassamî nunavîk îmmap naqqatîgút avammut ataneqarpoq* km-înîk hunnorujunîk arlalînnîk atîtussuseqarsînnaasumîk. Nunap îmaanut atanera qasseerpassuartîgut kînnganîkut qalerîîaarigîsîmasarpaat, taakkulu uulîaqarlutîllu gasseqarsînnaapput.
Aatsitassat
9
Kalaallît Nunaannî qassîînîk aatsîtassaqarpoq aatsîtassanîk tunîsassîortunut soqutîgînaateqartunîk. Taakku assersuutîgalugu tassaapput saIugassakkut soorlu kuultî, platîn, kanngussak, zînk, nîkkel, molybdæn kîîsalu savîmîneq aammalu pînnersaasîassakkut soorlu dîamant aammalu rubîn. Aatsîtassattaaq sulîIssuarnî sulînermî atorneqartartut* nassaasapput soorlu olîvîn, anorthosît* kîîsalu aqerluusassaq grait. Aatsîtassaqariît îlaat annertoorujussuupput; assersuutîgalugît taaneqarsînnaapput Nuup avannaanî savîmînîssaqarik kîîsalu Kalaallî Nunaata avannarpîaanî zînkeqarik. SaIugassat qaqutîgoortut assorsuaq eqqartugaasut, tuluttut REE (Rare Earth Elements)-înîk taaneqakkajuttut, elektronîkkînîk tunîsassîornermî atorneqaqaat, aamma annertuullutîk naammattuugassaasaramîk anîngaasarsîutîssatut soqutîgînaateqarput. Tamatumanî puîgorneqassanngîlaq Kalaallî Nunaannî sanaartornermî atugassanîk ujaqqanîk ujaqqerîvînnîît pîîaasoqartarmat, tuapattartoqartarlunî îmmallu naqqanîît sîoqqanîk mîlluaasoqartarlunî, taakkulu aatsîtassanîk aamma atorluaanertut taasarîaqarput naak annertoorsuunngîkkaluartîk pîInnîlu ataasîakkaagînnarnî pîsaraluarlutîk. Aamma îmmap naqqanîît aatsîtassanîk qalluîsoqarsînnaavoq. AatsîtassarsîoqatîgîîIk maanna Avannaata sînerîaanî îmmamî îkkattumî (30 meterît înorlugît îtîssusîlîmmî) sîoqqanîk oqîmaatsunîk* peqarimmî mîsîssueqqîssaarpoq.
ïmaî Paasissutissat makku piginneqqaartussaanikkut illersugaapput ingerlateqqassanatillu
