Thomas Charles o'r Bala , livre ebook
143
pages
Welsh
Ebooks
2014
Vous pourrez modifier la taille du texte de cet ouvrage
Obtenez un accès à la bibliothèque pour le consulter en ligne En savoir plus
Découvre YouScribe en t'inscrivant gratuitement
Découvre YouScribe en t'inscrivant gratuitement
143
pages
Welsh
Ebook
2014
Vous pourrez modifier la taille du texte de cet ouvrage
Obtenez un accès à la bibliothèque pour le consulter en ligne En savoir plus
Publié par
Date de parution
15 juillet 2014
Nombre de lectures
3
EAN13
9781783162246
Langue
Welsh
Poids de l'ouvrage
2 Mo
Publié par
Date de parution
15 juillet 2014
Nombre de lectures
3
EAN13
9781783162246
Langue
Welsh
Poids de l'ouvrage
2 Mo
T HOMAS C HARLES O’R B ALA
Thomas Charles o’r Bala
Golygwyd gan
D. Densil Morgan
Gwasg Prifysgol Cymru
Caerdydd
2014
Hawlfraint Y Cyfranwyr, 2014
Cedwir pob hawl. Ni cheir atgynhyrchu unrhyw ran o r cyhoeddiad hwn na i gadw mewn cyfundrefn adferadwy na i drosglwyddo mewn unrhyw ddull na thrwy unrhyw gyfrwng electronig, mecanyddol, ffotogop o, recordio, nac fel arall, heb ganiat d ymlaen llaw gan Wasg Prifysgol Cymru,10 Rhodfa Columbus, Maes Brigant n, Caerdydd CF10 4UP.
www.gwasgprifysgolcymru.org
Mae cofnod catalogio r gyfrol hon ar gael gan y Llyfrgell Brydeinig.
ISBN 978-1-7831-6068-6 e-ISBN 978-1-78316-224-6
Datganwyd gan y Cyfranwyr eu hawl foesol i w cydnabod yn awduron ar y gwaith hwn yn unol ag adrannau 77 a 78 Deddf Hawlfraint, Dyluniadau a Phatentau 1988.
C YNNWYS
Rhagymadrodd
Rhestr Darluniau
Rhestr Byrfoddau
Nodiadau ar Gyfranwyr
1 Gyrfa Thomas Charles yn ei chyd-destun hanesyddol
Eryn Mant White
2 Thomas Charles, llythrennedd a r Ysgol Sul
Huw John Hughes
3 Thomas Charles a sefydlu Cymdeithas y Beibl
R. Watcyn James
4 Thomas Charles a r Ysgrythur
Geraint Lloyd
5 Nid baich ond y baich o bechod : Geiriadur Ysgrythyrol Thomas Charles
Dafydd Johnston
6 Thomas Charles a gwleidyddiaeth y Methodistiaid
Marion L ffler
7 Gwaddol artistig Thomas Charles
Martin O Kane
8 Thomas Charles, Ann Griffiths a Mary Jones
E. Wyn James
9 Pob peth yn cydweithio er daioni : Cofiant . . . Thomas Charles (1816)
Llion Pryderi Roberts
10 Thomas Charles a Thomas Jones o Ddinbych (1756-1820)
Andras Iago
11 Thomas Charles a r Bala
D. Densil Morgan
12 Thomas Charles: Tad i foneddigeiddrwydd y werin Gristionogol Gymraeg
Derec Llwyd Morgan
Llyfryddiaeth Ddethol
R HAGYMADRODD
Cynnyrch cynhadledd a gynhaliwyd ym Mhrifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant ar gampws Llanbedr Pont Steffan adeg y Pasg 2013 yw r penodau sy n dilyn. Menter ar y cyd rhwng y Brifysgol a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru yn Aberystwyth ydoedd gyda nawdd gan Gymdeithas Ddysgedig Cymru. Anelwyd at dafoli o r newydd gyfraniad Thomas Charles o r Bala at ein hanes mewn pryd ar gyfer dathlu daucanmlwyddiant ei farw yn 2014. Gwelir o r gyfrol fod y cyfraniad hwnnw n un sylweddol dros ben.
O i gymharu tho cyntaf y diwygwyr Methodistaidd, Howell Harris, Daniel Rowland a Williams Pantycelyn, ychydig sydd wedi i ysgrifennu yn ddiweddar ar fywyd a gwaith Thomas Charles. Cafwyd cofiant tair cyfrol helaeth gan D. E. Jenkins, Dinbych, dros ganrif yn l sy n ffynhonnell anhepgor i bob ymchwilydd o hyd ac yn arweiniad diogel i r maes yn gyffredinol. Ar wah n i ambell gyfraniad pwysig, yn neilltuol ysgrifau R. Tudur Jones a i gyfrol fechan Gwas y Gair a Chyfaill Cenedl yn y 1970au (ynghyd a thraethawd doethuriaeth anghyhoeddedig Medwin Hughes), ni fu cyfraniad Charles yn destun myfyrdod gan haneswyr crefydd a diwylliant na beirniaid ll n. Rhoddwyd sylw newydd a gwreiddiol iddo gan haneswyr celf, Peter Lord yn arbennig, yn y 1990au, tra bo r cyfrolau sy n nodi daucanmlwyddiant ordeinio 1811 a roes fod i Gyfundeb y Methodistiaid Calfinaidd Cymreig, sef Eryn M. White ac eraill, The Elect Methodists: Calvinistic Methodism in England and Wales, 1735-1811 (2012), a J. Gwynfor Jones (gol.), Hanes Methodistiaeth Galfinaidd Cymru, Cyfrol III: Y Twf a r Cadarnhau (c.1814-1914) (2011) wedi sbarduno diddordeb ynddo fel ffigur amlycaf yr ymwahanu oddi wrth Eglwys Loegr. Hon, fodd bynnag, fydd y gyfrol ehangaf ei rhychwant ar y gwrthrych i w chyhoeddi ers degawdau lawer.
Fel y gwelir o r tudalennau sy n dilyn, bu Thomas Charles yn allweddol mewn amryw byd o symudiadau o bwys hanesyddol mawr. Ef oedd addysgydd pwysicaf Cymru er dyddiau Griffith Jones, Llanddowror, ac fel hyrwyddwr effeithiolaf mudiad yr ysgolion Sul, sicrhaodd ledaeniad llythrennedd ymhlith gwerin ddifantais a thlawd. O r Beibl y daeth ei ysbrydoliaeth bennaf, a bu n greiddiol yn natblygiad y Feibl Gymdeithas nid yn unig yng Nghymru ond ymhell y tu hwnt, ym Mhrydain a thramor. Roedd ei Eiriadur enwog yn gyfraniad swmpus at eiriaduraeth Gymraeg yn gyffredinol yn ogystal ag at ysgolheictod Beiblaidd a diwinyddol, tra bod ei amddiffyniad o r Methodistiaid mewn cyfnod o gynnwrf politicaidd a thwf radicaliaeth wedi sicrhau lle iddo yn natblygiad gwleidyddiaeth Cymru yn ogystal i chrefydd. Er mai r gair oedd ei ddewis gyfrwng, trwy bregethu, hyfforddi a llenydda, mae r ddelwedd weledig ohono o waith artistiaid fel Hugh Hughes a ledaenwyd mor helaeth trwy wasg gyfnodol y bedwaredd ganrif ar bymtheg, wedi sicrhau lle iddo yn nychymyg gweledig y Cymry fel yn eu diwylliant ysbrydol a deallusol. Erbyn 1814 prin bod modd osgoi dylanwad Thomas Charles ar fywyd ei bobl.
Serch iddo ddylanwadu ar eraill yn fawr, nid ef oedd y mudiad Methodistaidd. Bu n cydweithio n agos Thomas Jones o Ddinbych, yr unig un o i gyfoeswyr a oedd i w gymharu ag ef o ran praffter ymenyddol ac ehangder dysg, tra bod ei gysylltiad r emynyddes Ann Griffiths ac Mary Jones a gyrchodd ato i brynu Beibl, heb s n am y gefnogaeth aruthrol a gafodd gan Sally Jones o r Bala, a ddaeth yn wraig iddo, yn ein hatgoffa (a bod angen ein hatgoffa) o gyfraniad aruthrol merched i r mudiad diwygiadol cyfoes. G r o sir Gaerfyrddin oedd Charles er ymgartrefu ohono yn y Bala a chael ei gysylltu n annatod ag enw r dref, a thrwy ei lafur yno daeth yn gyfrwng i glymu de a gogledd ynghyd. Bu r unoliaeth honno n bwysig odiaeth mewn mudiad a fyddai n cyfrannu mor helaeth at dwf yr ymwybyddiaeth genedlaethol maes o law. Ac ni ddarfu ei ddylanwad yno gyda i farw yn 1814. I r Bala daeth y Lewis Edwards ifanc yn 1836 a phriodi Jane Charles, ei wyres, a sefydlu coleg yno, a dychwelyd i r Bala o Aberystwyth a wnaeth Thomas Charles Edwards hanner canrif yn ddiweddarach yn bennaeth y coleg, wedi sicrhau fod seiliau r brifysgol genedlaethol newydd yn ddiogel. Dyn cenedl oedd Thomas Charles ac un o benseiri Cymru egn ol y bedwaredd ganrif ar bymtheg ac nid ychydig o r ugeinfed ganrif hefyd.
Ymgais yw r penodau nesaf i ddisgrifio, dadansoddi a chyflwyno cyd-destun i bob un o r agweddau hyn, ac eraill yn ogystal. Gwneir hynny yng ngoleuni r ysgolheictod diweddaraf ac yn l canonau r consensws academaidd cyfoes. Rwy n ddiolchgar eithriadol i r awduron am eu parodrwydd i gyfrannu at y fenter. Roedd y gynhadledd a roes fod i r papurau gwreiddiol yn achlysur hynod gyfoethog o ran cyfnewid barn a goleuo n gilydd, ac mae r penodau gorffenedig yn elwach o r trafodaethau hynny. Ysgafnodd fy nghydweithiwr Geraint Lloyd fy maich yn ddirfawr trwy gyfieithu pennod yr Athro Martin O Kane.
Gobeithio bydd y gyfrol hon yn deilwng o goffadwriaeth un o Gymry mawr y ddeunawfed ganrif a r bedwaredd ganrif ar bymtheg, ac yn gyfraniad at waddol ddiwylliannol y Gymru newydd yn ogystal.
D. Densil Morgan
Llanbedr Pont Steffan
G yl Ddewi 2014
R HESTR D ARLUNIAU
Ffigwr 1: Thomas Charles (1875). William Davies, Capel Tegid, Bala. Hawlfraint y llun: Martin Crampin.
Ffigwr 2: Y Parch. Thomas Charles ( c .1838). Bailey yn l Hugh Hughes. Engrafiad a gyhoeddwyd gan Robert Saunderson, y Bala. Hawlfraint Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Ffigwr 3: Mam a i Dwy Ferch (1848). Olew ar gynfas. Hawlfraint Casgliad Preifat.
Ffigwr 4: Thomas Charles yn trosglwyddo i Feibl i Mari Jones . T. H. Thomas, o r gyfrol Echoes from the Welsh Hills (1883). Hawlfraint Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Ffigwr 5: Wynebddalen cyfrol David Davies, Echoes from the Welsh Hills (1883). T. H. Thomas. Hawlfraint Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Ffigwr 6: John Elias yn pregethu yn Sasiwn y Bala. Lithograff lliw (1892). Hawlfraint Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Ffigwr 7: Cloc Capel ( c .1898). Amgueddfa Ceredigion, Aberystwyth. Hawlfraint y llun: Martin Crampin.
R HESTR B YRFODDAU
Bywg. R. T. Jenkins a J. E. Lloyd (goln), Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940 (Llundain: 1953). CCH Cylchgrawn Cymdeithas Hanes Eglwys Bresbyteraidd Cymru. CHC Cylchgrawn Hanes Cymru. Cofiant Thomas Jones, Cofiant, neu Hanes Bywyd a Marwolaeth y Parch. Thomas Charles (Bala: 1816). Cynnydd Gomer M. Roberts (gol.), Hanes Methodistiaeth Galfinaidd Cymru, Cyfrol II: Cynnydd y Corff (Caernarfon: 1978). Deffroad Gomer M. Roberts, Hanes Methodistiaeth Galfinaidd Cymru, Cyfrol I: Y Deffroad Mawr (Caernarfon: 1973). Gwas R. Tudur Jones, Thomas Charles o r Bala: Gwas y Gair a Chyfaill Cenedl (Caerdydd: 1979). Life , I D. E. Jenkins, The Life of the Rev. Thomas Charles B.A. of Bala , I (Denbigh: 1908, ail arg. 1910). Life , II D. E. Jenkins, The Life of the Rev. Thomas Charles B.A. of Bala, II (Denbigh: 1908, ail arg. 1910). Life , III D. E. Jenkins, The Life of the Rev. Thomas Charles B.A. of Bala, III (Denbigh: 1908, ail arg. 1910). LLGC Llyfrgell Genedlaethol Cymru. THSC Transactions of the Honourable Society of Cymmrodorion. Twf J. Gwynfor Jones (gol.), Hanes Methodistiaeth Galfinaidd Cymru. Cyfrol III: Y Twf a r Cadarnhau (c.1814-1914) (Caernarfon: 2011).
N ODIADAU AR G YFRANWYR
Cyn-ddarlithydd yn y Coleg Normal ac Ysgol Addysg Prifysgol Bangor yw Huw John Hughes. Enillodd ei ddoethuriaeth (Prifysgol Bangor, 2011) ar astudiaeth o dwf a datblygiad yr Ysgol Sul a gyhoeddwyd fel Coleg y Werin: Hanes yr Ysgol Sul yng Nghymru rhwng 1780 ac 1851 (2013).
Graddiodd Andras Iago mewn Hanes Cymru ym Mhrifysgol Aberystwyth a bellach mae n ddarlithydd yn Ysgol Diwinyddiaeth, Astudiaethau Crefyddol ac Astudiaethau Islamaidd Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant, campws Caerfyrddin, o dan gynllun y Coleg Cymraeg Cenedlaethol.
Athro yn Ysgol y Gymraeg Prifysgol Caerdydd yw E. Wyn James, a chyd-Gyfarwyddwr Canolfan Uwchefrydiau Cymry America. Ef yw golygydd Rhyfeddaf Fyth: Emynau a Llythyrau Ann Griffiths (1998) ac mae n awdur toreth o ysgrifau a phenodau ar l n y Methodistiaid. Ef yw golygydd Gwefan Ann Griffiths a Gwefan Baledi Cymru.
Cyn-gyfarwyddwr Cymreig Cymdeithas y Beiblau yw R. Watcyn James. Enillodd ei ddoethuriaeth (Prifysgo
