Ysgrifau ar Theatr a Pherfformio , livre ebook

Ysgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page iiYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page i
YSGRIFAU AR THEATR
A PHERFFORMIOYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page iiYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page iii
YSGRIFAU AR THEATR
A PHERFFORMIO
Golygwydgan
AnwenJonesaLisaLewis
GWASGPRIFYSGOLCYMRU
mewncydweithrediadâ’r
COLEGCYMRAEGCENEDLAETHOL
2013Ysgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page iv
Hawlfraint©YCyfranwyr,2013
Cedwirpobhawl.Nicheiratgynhyrchuunrhywrano’r
cyhoeddiadhwnna’igadwmewncyfundrefnadferadwyna’i
drosglwyddomewnunrhywddullnathrwyunrhywgyfrwng
electronig,mecanyddol,ffotogopïo,recordio,nacfelarall,
hebganiatâdymlaenllawganWasgPrifysgolCymru,
10RhodfaColumbus,MaesBrigantîn,CaerdyddCF104UP.
www.gwasgprifysgolcymru.org
Maecofnodcatalogio’rgyfrolhonargael
ganyLlyfrgellBrydeinig.
ISBN978-0-7083-2651-0
e-ISBN083-2657-2
DatganwydganyCyfranwyreuhawlfoesoli’wcydnabod
ynawduronarygwaithhwnynunolagadrannau77a78Deddf
Hawlfraint,DyluniadauaPhatentau1988.
GwasgPrifysgolCymru
UniversityofWalesPress
AriennirycyhoeddiadhwnganyColegCymraegCenedlaethol
CysodwydyngNghymruganWasgDinefwr,Llandybïe
ArgraffwydganCPIAntonyRowe,Chippenham,WiltshireYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page v
CYNNWYS
Rhestroddarluniadau/ffigyrau vii
Nodynargyfranwyr ix
Nodynarddyfyniadau xii
Cyflwyniad xiii
1 Gofodtheatr 1
IoanWilliams
2 AgweddauartheatrEwrop 29
AnwenJones
3 Rôladylanwadycyfarwyddwrynygorllewin 49
RogerOwen
4 DamcaniaethauactioStanislafsciaMeierhold 75
LisaLewis
5 Cymru,cenedligrwyddatheatrgenedlaethol:
dilynygwysneudorricwysnewydd? 103
AnwenJones
6 Theatrôl-ddramataidd 119
GarethEvans
7 Perfformiosafle-benodol 142
MikePearson
8 Diogelwchyrarchif:cymysgrywiaeth,dilysrwydd
ahunaniaethynachoscasgliadCliffordMcLucas 159
RowanO’Neill
9 Corffachymuned 181
MargaretAmes
10 Sgwrsrhwngdwyddramodydd:SiânSummers
aSêraMooreWilliams 201
Mynegai 219Ysgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page viYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page vii
RHESTR O
DDARLUNIADAU/FFIGYRAU
1 Theatr Epidawros. M. Bieber, The History of the Greek and Roman
Theater(Princeton:GwasgPrifysgolPrinceton,1971),ffigwr271.
2 Theatr Rufeinig Orange, Ffrainc. M. Bieber, The History of the
Greek and Roman Theater (Princeton: Gwasg Prifysgol Princeton,
1971),ffigwr676.
3 Cynllun sy’n dangos y gwahaniaethau rhwng safleoedd theatraidd
Groeg a Rhufain. M. Bieber, The History of the Greek and Roman
Theater(Princeton:GwasgPrifysgolPrinceton,1971),ffigwr646.
4 Llwyfan Drama y Dioddefaint, Valenciennes, 1547. Gweler A.
Nicholl, The Development of the Theatre: A Study of Theatrical Art
from the Beginnings to the Present Day (Llundain: Harrap, 1927),
ffigwr63.
5 Frons Scaena Theatr Olimpico, Vincenza, 1585. Gweler R. Tavenor,
Palladio and Palladianism (Llundain: Thames and Hudson, 1991),
ffigwr28.
6 Braslun o theatr y Swan a wnaethpwyd gan yr Iseldirwr Johannes
de Witt, 1596. Gweler R. Wilson, Theatres and Staging (Milton
Keynes:GwasgyBrifysgolAgored,1977),t.24.
7 SetdramaIbsen,YrHwyadenWyllt,ynThéâtreLibreAntoine,1906.
Gweler D. Bablet, Esthétique générale du décor du Théâtre de 1870 à
1914(Paris:CHRS,1965),ffigwr35.
8 Set A. Simov ar gyfer cynhyrchiad Stanislafsci o Dair Chwaer
Tsiecoff, yn Theatr Gelfyddyd Mosgo, 1901. Gweler D. Bablet,
Esthétique générale du décor du Théâtre de 1870 à 1914 (Paris: CHRS,
1965),ffigwr43.
9 LlwyfanTheatryVieuxColombier,Paris,yn1919.GwelerD.Bablet,
Jacout et al. (goln), Le Lieu Théâtral dans la Société Moderne (Paris:
Éditions du Centre national de la recherche scientifique, 1963),
ffigwr3.Ysgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page viii
RHESTR O DDARLUNIADAU/FFIGYRAU
10 Llawrgynllun Theatr Gyfan Walter Gröpius, 1927. Gweler D. Bablet,
Jacout et al. (goln), Le Lieu Théâtral dans la Société Moderne (Paris:
Éditions du Centre national de la recherche scientifique, 1963),
ffigwr4.
11 Montage o siotiau yn dangos safle cynhyrchiad Haearn. Archif
BrithGof,LlyfrgellGenedlaetholCymru.
12 MenygGwynion(RowanO’Neill).
13 Eitemauamrywiol,Bocs41,CasgliadBrithGof,LlyfrgellGenedlaethol
Cymru(RowanO’Neill).
viiiYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page ix
NODYN AR GYFRANWYR
Mae Margaret Ames wedi gweithio gyda’r Prosiect Dawns Cymunedol,
Dawns Dyfed am ugain mlynedd. Mae hi wedi perfformio gyda Brith
Gof yn enwedig, yn ogystal â chreu gwaith ei hunan. Mae hi’n Uwch
Therapydd Dawns Symud ac yn Ddarlithydd a Thiwtor Hŷn ym
MhrifysgolAberystwyth.
Cwblhaodd Dr Gareth Evans ei radd israddedig ym Mhrifysgol Bangor
ac aeth yn ei flaen i astudio ar lefel uwchraddedig yn yr Adran
AstudiaethauTheatr,FfilmaTheledu,PrifysgolAberystwyth.Dyfarnwyd
doethuriaeth iddo yn 2012 am brosiect oedd yn archwilio’r berthynas
rhwng syniadaeth Hans Thies-Lehmann am theatr ôl-ddramataidd
a’r theatr gyfoes yng Nghymru, gyda chyfeiriadaeth at waith Aled
Jones Williams yn benodol. Mae Gareth bellach wedi ei benodi i
ddarlithyddiaeth mewn Astudiaethau Theatr a Pherfformio yn Adran
AstudiaethauTheatr,FfilmaTheledu,PrifysgolAberystwyth.
Mae Dr Anwen Jones yn ddarlithydd Astudiaethau Theatr ac yn
Gyfarwyddwr Dysgu ac Addysgu yn yr Adran Astudiaethau Theatr,
Ffilm a Theledu ym Mhrifysgol Aberystwyth. Hi yw awdur National
Theatres in Context: France, Germany, England and Wales (Gwasg
Prifysgol Cymru, 2007) a chyd-olygydd Wil Sam: Dyn y Theatr (Gwasg
Carreg Gwalch, 2009). Mae hi hefyd yn cyhoeddi ym maes drama a
theatrFfraincynyrugeinfedganrif.
Mae Dr Lisa Lewis yn Ddarllenydd ac yn Bennaeth yr Adran Theatr a
Drama yn yr Atrium, Prifysgol De Cymru Mae hi’n awdur nifer o
erthyglau a phenodau ar theatr a pherfformio, ac yn cwblhau llyfr
ar hyn o bryd ar y berthynas rhwng lle, hanes a pherfformiad yng
Nghymru,PerformingWales:HistoryandSite(GwasgPrifysgolCymru).Ysgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page x
NODYN AR GYFRANWYR
Mae’r Athro Mike Pearson yn awdurdod ym maes Astudiaethau
Perfformio ac yn gyfrifol am sefydlu’r radd gyntaf yn y maes yng
ngwledyddPrydain,ymMhrifysgolAberystwyth.Mae’nawdurnifero
erthyglau a llyfrau gan gynnwys In Comes I: Performance, Memory and
Landscape (Prifysgol Exeter, 2006),Site-Specific Performance (Palgrave
Macmillan, 2010), ac yn gyd-awdur Theatre/Archaelology (Routledge,
1999). Roedd yn gyfarwyddwr artistig Cardiff Laboratory Theatre
(1973–80) a Brith Gof (1981–97). Mae’n parhau i greu perfformiadau
gydaPearson/Brookes(1997–heddiw).
Maeymarferacymchwil Dr Rowan O’Neillyncynrychioliarchwiliad
parhaol o iaith, hunaniaeth, lle a pherthyn sydd wedi ei ysbrydoli gan
ei chefndir academaidd mewn astudiaethau crefyddol yn ogystal â’r
gwrthgyferbyniad rhwng cymdeithas fodern ddinesig a’i magwraeth
amaethyddol yng Ngheredigion. Mae hi newydd gwblhau doethuriaeth
yn yr Adran Astudiaethau Theatr, Ffilm a Theledu ym Mhrifysgol
Aberystwyth. Mae ei gwaith doethur wedi ei seilio ar archif yr
artist a’r cyfarwyddwr theatr Cliff McLucas, un o gyn-gyfarwyddwyr
cwmni theatr Brith Gof. Perthyn y gwaith hwn i faes Astudiaethau
Perfformio ac mae’n agwedd allweddol ar yr ymgais i ddatblygu
ffiniau traddodiadol y pwnc mewn modd a fydd yn sicrhau ehangder
deallusol Astudiaethau Theatr a Pherfformio yng Nghymru ac yn y
Gymraeg.
Mae Dr Roger Owen ynddarlithyddynyrAdranAstudiaethauTheatr,
Ffilm a Theledu ym Mhrifysgol Aberystwyth. Ef yw awdur Ar
Wasgar:
CymruaChenedligrwyddynyGymruGymraeg,1979–1997(GwasgPrifysgol Cymru, 2003). Mae Roger yn cyfarwyddo prosiectau ymarferol
oddi mewn ac oddi allan i’r adran ac mae’n sylwebydd cyson ar y
ddrama a’r theatr yng ngholofnau amrywiol gyfnodolion Cymraeg
cyfredol.
Mae Siân Summers yn gweithio fel Rheolwr Llenyddol yn Sherman
Cymru. Mae hi hefyd yn awdur/dramodydd, cyfarwyddwraig a
pherfformwraigsyddwedigweithiogydamwyafrifcwmnïautheatrCymru
drosyrugainmlynedddiwethaf.
xYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page xi
NODYN AR GYFRANWYR
Mae’r Athro Ioan WilliamsynawdurdodaryddramayngNghymruac
Ewrop ac wedi cyhoeddi yn helaeth dros gyfnod hir ei yrfa fel
Pennaeth yr Adran Astudiaethau Theatr, Ffilm a Theledu ym
Mhrifysgol Aberystwyth. Mae bellach yn Athro Emeritws yn y
brifysgol
honnoacyngadeiryddTheatrGenedlaetholCymru.Maeeigyhoeddiadau yn cynnwys A Straitened Stage: Saunders Lewis (Seren Books,
1995), Dramâu Saunders Lewis, Cyfrol1a2(Gwasg Prifysgol Cymru,
1996 a 2001) ac Y Mudiad Drama yng Nghymru 1880–1940 (Gwasg
PrifysgolCymru,2006).
Mae Sêra Moore Williams yn ddramodydd a chyfarwyddwraig ac
erbyn hyn yn Uwch Ddarlithydd Drama ym Mhrifysgol De Cymru.
Mae dramâu Sêra yn cynnwys Crash, Mwnci ar Dân, Riff a Conffeti i
gynulleidfaoeddifanc,Mab(dramagomisiwnEisteddfodGenedlaethol
Cymru 2001), a Byth Rhy Hwyr, Trais Tyner, Mefus a Morforwyn i
gwmni Y Gymraes. Mae ei gwaith ffilm yn cynnwys Awel Amour a
Mefus(Opus).
xiYsgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page xii
NODYN AR DDYFYNIADAU
Gwnaethpwyd penderfyniad golygyddol i ddefnyddio dyfyniadau yn
yr iaith wreiddiol os mai yn y Gymraeg neu’r Saesneg y’i hysgrifennwyd
yn y lle cyntaf. Lle roedd cyfieithiadau o ddarnau mewn unrhyw iaith
arall yn bodoli yn y Gymraeg fe ddefnyddiwyd y cyfieithiad
hwnnw.
Mewnambellachospenderfynwydcyfieithudarnaubychanoddyfyniadau o’r iaith wreiddiol i’r Gymraeg, lle roedd y dyfyniad yn ddigon
hawdd i ganiatáu cyfieithu di-drafferth. Mewn sawl achos mae’r
dyfyniadauynySaesnegganmaidyna’rcyfieithiadsynbodoliowaith
aallaifodynarbennigoastrusi’wgyfieithu,erenghraifftcyfieithwyd
Postdramatisches Theater Hans-Thies Lehmann (1999) i’r Saesneg
saith mlynedd yn dilyn y cyhoeddiad gwreiddiol. Dyma waith anodd
a dyrys y byddai ei gyfeithu i’r Gymraeg yn brosiect ynddo’i hun a
phenderfynwydcadwgweithiauo’rfathynycyfieithiadSaesneg.Ysgrifau tudalennau (1):Layout 1 7/6/13 08:34 Page xiii
CYFLWYNIAD
Amcan y gyfrol arloesol hon yw cynnig casgliad o erthyglau ym maes
Astudiaethau Theatr ac Astudiaethau Perfformio sy’n archwilio
rhychwant o bynciau sylfaenol i’r ddisgyblaeth. Fe fydd yr erthyglau yn
gwbl greiddiol i fyfyrwyr sydd a’u bryd ar ddehongli ac archwilio yr
amryfal agweddau ar y maes hwn. Er mwyn i Astudiaethau Theatr
ac Astudiaethau Perfformio ddatblygu