Francesa, parisenca, Simone Weil se moriguèt de malautiá en 1943, refugiada de la France Libre en Anglatèrra après una vida passionada, que la menèt a quitar son trabalh de professora de filosofia, per anar dins las usinas de Boulogne-Billancourt a fin de partejar dins sa carn la sofrença de las classas obrièras, çò que relatèt dins sas Réflexions sur les causes de la liberté et de l'oppression sociale (publicadas en 1934 dins la revista La révolution prolétarienne) e dins son libre La condition ouvrière (1937). Aquel gèst politic, aquela sofrença, aguèt de consequéncias desastrosas sus sa santat. Mas sa set de justícia e de vertat la menèt tanben dins la Catalonha de la guèrra civila, dins la lucha contra lo franquisme e lo fascisme jos la bandièra de la CNT <Confederación Nacional del Trabajo>, lucha que deguèt pr'aquò daissar a sa desesperança, totjorn menaçada per una santat cada vegada mai fragila.

Concernent lo mond occitan del XIIen, remarcava Renat Nelli dins sa correspondància: «Foguèri plan pertocat de veire quant lo catarisme, que <Simone Weil> coneissiá un pauc, sedusissiá son esperit»³. Es que lo grand Nelli, l'istorian del catarisme Deodat Roché e lo poèta carcassonés Joë Bosquet, trevat pel catarisme occitan e son istòria, an conegut, ajudat, acompanhat la filosòfa dins sa descobèrta dels países d'òc del XIIen e li permetèron certament de dobrir un camin de pensada, una perspectiva nòva, que sa disparicion prematurada e tragica nos permet pas que d'imaginar.

De tot aquò nos demòra ça que la qualques traças: los dos articles que Simone Weil escriguèt en genièr 1941, L'agonie d'une civilisation vue à travers un poème épique e en febrièr 1942, En quoi consiste l'inspiration occitanienne jol pseudonim d'Emile Novis, mai una correspondància amb Déodat Roché e qualques autres, e enfin los escriches preparatoris a la redaccion dels articles. De lor temps, aqueles dos articles foguèron publicats dins los Cahiers du Sud, vos ne prepausam aicí una traduccion en lenga occitana segon la nòrma classica, fixada per Loís Alibèrt e lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO)⁴. Mas perqué los revirar en occitan uèi?

Lo que legís lor contengut serà benlèu susprés de la nauta estima que Simone Weil portava als païses d'òc d'aquel temps. Cresèm qu'una tala estimacion e valorizacion de l'istòria d'Occitània pòt pas daissar indiferents los legeires modèrnes e poirà benlèu guidar lo mond occitan del XXIen sègle sul camin d'una reinvencion dels sieus rapòrts a l'istòria tanplan coma de son devenir istoric:

« Òc, a mon vejaire tot comença en 1943. Aviáu alara vint ans... Eriam dins la nuèch de la guèrra que nos menaçava de lònga. Aviam pas conegut un autre periòde ont lei jornadas fuguèsson tendudas d'espèr d'aquela faiçon, aitant que despòblaba d'avenir. Perveniam ben mal a faire plaça dins nòstrei consciéncias a nòstra «causa» occitana que dins aquò podiá pas nos largar... Eriam reduches au culte dei fogals e dei tombèus, a una fèsta folclorica de baissa man, a una anodina celebracion de vertuts ancestralas, terrenalas e ben-pensadoiras.

De nòstra vertadièra tradicion, o faliá tornar plaçar tot, e aquò fuguèt lo ròtle de Simone Weil, que signèt Emile Novis dos articles dont lo fuòc brutla encara. L'evocacion de la Crosada Albigesa, aquela annada d'una autra resisténcia, restablissiá coma una beluguejanta ferida... 

Mas lo volum parlava tanben de «l'òme mediterranèu»... Posar en 1943, Occitània coma religada a la Mediterranèa, èra illuminar la fonccion de relacion d'aquel país, dubrir la recèrca sus sas originas dau costat de l'Islam aitant que de l'Antiquitat greco-latina.»⁵ 

En tot èsser lo mai concís possible, ensajarem, en traçar sos grands aisses, d'interpretar dins una dralha que se vòl fisèla a l'eretatge de Robèrt Lafont, lo sens e la portada que pòt cargar uèi aquela vertadièra «antropologia metafisica» de la civilizacion occitana del sègle XII que Simone Weil elaborèt.

Paratge, «l'esperit de Comuna» <cuminaltatz> e <l'orgolh de Fransa>

Tot comença amb la descobèrta d'un fach excepcional. En legir la Cançon de la Crotzada albigesa, mai exactament la partida escricha pel poèta Anonim (a partir de la laissa 130), abans que la fin del conflicte ne foguèsse d'el coneguda, Simone Weil descobrís que l'inspiracion essenciala que motiva l'escritura d'aquel poèma se trapa pas dins una volontat de defensa dogmatica de la religion «catara» o dins un partit pres religiós quin que siá – ja que la fe catara e son sistèma de cresença es gaireben pas mencionat dins la Cançon. Compren que s'agís puslèu de descriure e de defendre un «sistèma de valors», una totalitat etica, una cèrta concepcion de l'umanitat de l'òme e de sas relacions al poder, a la vertat, a el meteis e als autres que concernís la totalitat del país, quina que siá l'apartenéncia dogmatica de sos abitants:

«Los desastres que s'abatèron sus aquel país aurián pogut menar la populacion siá a se'n prendre als catars, coma causa dels lors malaürs, per los persecutar, siá a adoptar las lors doctrinas, per asirança de l'envasidor, e a agachar los catolics coma de traites. Al paréisser, ni la primièra reaccion, nimai la segonda, se produiguèt pas. Aquò es extraordinari.»⁶

Aquel «sistèma» es lo de la «civilizacion» tota ont justament lo «catarisme» prosperèt, «civilizacion romana» o «occitana» <occitanienne> çò ditz, que permetèt a aquela fe dicha per sos enemics «catara», es-a-dire aquela exigéncia de perfeccion espirituala, menaçada de pertot en Euròpa, de se cultivar e de se desvolopar d'un biais remirable sus de tèrras occitanas. Segon Simone Weil, çò que lo poèma defend, es donc un ensemble coerent, una totalitat etica, un manièra especifica de dintrar en relacion amb se e los autres, qu'apelèron Paratge.Veicí-ne d'exemples, dins la Cançon, quora Tolosa patís de l'ataca de las armadas de Simon de Montfòrt :

«Nos irem per la gata, car be nos a mestièrs;
E nos e vos essems la prendrem engaliers
E Tholoza e Paratges er totz temps parïers
Tota la noit complida lor creis lor desiriers.»⁷

O quand la vila de Tolosa apren la mòrt de Simon de Monfòrt:

«E laïns en Toloza intrec us messatgers
Que·ls comtec las noelas; es es tals, alegriers
Que per tota la vila corron ves los mostiers
Ez alumnan los ciris per totz los candelers;
Es escridan: la joya! Car es deus merceners
E ar Paratges alumpna es er oimais sobrers.
E·l coms, qu'era malignes e homicidiers,
Es mortz ses penedensa car era glaziers.»⁸

D'efièch, pel primièr còp dins l'istòria de la crestianitat, enlà de las atrocitats comesas en camin sus Bizanci, una crosada, victoriosa e terribla, es menada en Euròpa contra un país crestian. Segon Simone...